Matka - reż. Wsiewołod Pudowkin (1926)

Matka, Mother, Mat, Мать
niemy, czarno-biały, 35 mm

reż. Wsiewołod Pudowkin
scen. Natan Zarkhi
zdj. Anatolij Gołownia
ZSRR, 1926

Wsiewołod Pudowkin, jeden z trzech obok Siergieja Eisenstena i Aleksandra Dowżenki klasyków wczesnej kinematografii radzieckiej rozpoczął karierę reżysera w 1925 roku krótkometrażową komedią pt. "Szachowa gorączka", rok później realizuje również ''Mechanikę mózgu''. Jednakże szczyt artystyczny osiągnął dopiero we współpracy z operatorem Anatolijem Gołownią .

Pierwszym z obrazów reżysersko operatorskiego duetu, który na stałe wszedł do kanonu kina był film z 1926 zatytułowany ''Matka". Adaptacja powieści Maksima Gorkiego odbiega od schematu dominującego w radzieckich produkcjach tego typu. Reżyser oddaje główny wątek literackiego pierwowzoru dość wiernie, jednakże z korzyścią dla dzieła filmowego nie stara się za wszelką cenę sfotografować powieści. Pozwala sobie wraz ze scenarzystą Natanem Zarchim na lekką przebudowę i dynamizację fabuły w celu zachowania klarowności przekazu. Osiągają zamierzony efekt i to właśnie wciągająca fabuła stanowi jeden z elementów składających się na ponadczasowość obrazu radzieckiego mistrza.

Oglądając po przeszło 80 latach ''Matkę'' nie sposób nie zauważyć przejmującej gry aktorskiej, ze szczególnym uwzględnieniem Wiery Baranowskiej w roli tytułowej. Pudowkin hołdujący w pracy z aktorem metodzie Stanisławskiego osiąga zamierzony rezultat zespolenia aktora z jego postacią, co owocuje głęboko prawdziwą grą. Przejmujące, wysmakowane gesty oraz mimika stanowią o lirycznym pięknie tego jakże ideowego obrazu. Różni się tym samym Pudowkin od Eisensteina. Dla obydwu klasyków centrum zainteresowania stanowi przemiana, historyczny moment dokonujący się za pośrednictwem ludzkich mas. Reżyser ''Października'' skupia się jednak na tłumie jako takim, Pudowkin zaś wyszukuje w temacie epickim elementy liryczne, ukazując los jednostki w historycznym momencie.

Radzieckie filmy okresu porewolucyjnego szokują widza do dziś bogactwem zabiegów formalnych i postępową techniką. Nie inaczej jest w ''Matce'' która wyróżnia się praktycznym zastosowaniem Pudowkinowskiej teorii kina. Rytmiczny montaż polegający na stosowaniu znaczących paraboli, ułatwia odbiór czytelnego przekazu. Spełnia tym samym naczelną rolę filmu ideowego, widzowi poprzez wizualnie piękne środki artystyczne zostaje przekazana myśl. Przekazana tym łatwiej, iż nie w formie zawoalowanej, czy też nachalnej agitacji, a poprzez ukazanie losu zwykłego człowieka zmuszonego przez historyczną konieczność do stawienia czoła przeciwnościom.

Siłę filmu stanowi zarówno praca reżysera, który ustanawia nim własny styl jak i praca reszty zespołu. Wspomniana już gra aktorska, ukazująca przeżycia postaci wciśniętych w tryby historii tworzy tło psychologiczne dla zrytmizowanej fabuły. Siłę oddziaływania wizualnego gwarantuje zaś klimat robotniczego miasta stworzony przez Anatolija Gołownię wspólnie ze scenografem Siergiejem Kozłowskim, jego knajp, fabryk i domostw. Wypadkowa tych elementów pozwala również współczesnemu widzowi odczuć warunki życia robotników przedrewolucyjnej Rosji, zrozumieć kierujące nimi motywy.

Projekcja filmu wymusza refleksję, dlaczego film który w swej epoce odniósł równie spektakularny sukces jak "Pancernik Potiomkin" nie ustępując mu artystycznie, dziś jest w porównaniu do dzieła Eisensteina tak mało znany. Pozostaje tylko zapoznać się z tym wiekopomnym dziełem, które stanowiło świadectwo powstania nowej jakości w sztuce filmowej, będąc jednocześnie początkiem spektakularnych dzieł artysty Wsiewołoda Pudowkina.

Film dostępny w sieci z angielskimi napisami